دهنگوباس:
وەكوو ئەوەی لە میدیاكانی توركیاوە باسی لێوە دەكرێت، هەنگاوی پرسی چارەسەری بەخێرایی دەڕوات بەڕێوە، ئەمجارەیان حكومەت جدییە لەچارەسەركردنی پرسی كورد، بەڵام بەشێوەیەكە هەردوولا قازانجو زەرەری تێدابكەن.
چەند نووسەرو شرۆڤەكارێكى سیاسی باس لەوەدەكەن، مادام دەوڵەت باخچەلی هاتووەتە ناو پڕۆسەكەوە، كەواتە مەیلی جیدی هەیە بۆ نزیكبوونەوە لەكورد، بەڵام ئەمجارەیان لەبری ئەوەی پەكەكە بهێنرێتە ناو پڕۆسەكەوە، عەبدوڵڵا ئۆجەلانو دەم پارتی دەهێنرێنە ناو پڕۆسەكەوە.
یاڵچن دۆغان نووسەری دیاری توركیا، پێیوایە ئەمجارەیان فێڵ لەكورد دەكرێت، دەیانەوێت بۆ نووسینەوەی دەستووری تازە، دەنگی دەم پارتی بەدەستبهێنن، لەبەرامبەردا یان ئۆجەلان، یان سەڵاحەدین دەمیرتاش ئازادبكرێت.
بهگوێرهى ڕۆژنامەی (ئایدنلیك)ی توركی، لەزاری ئیبراهیم خەلیل باران نووسەری دیاری باكووری كوردستان، ئەو مادانە ئاشكرادەكات، كە ئۆجەلانو حكوومەتی توركیا لەسەری ڕێككەوتوون، بەڵام دەكرێت گۆڕانكارییان تێدابكرێت، ئەوەی ئەو باسی دەكات 60 مادەیە، بەڵام چەند مادەیەكی دزەی كردووەتە ناو میدیاكان.
هاوپەیمانیی (كۆماریی)، بەسەرۆكایەتی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، لەهەوڵی جیدیدان تا دەستوورێكی تازە بۆ توركیا بنووسنەوە، ئەوان پێیانوایە دەستووری ئێستای توركیا، دەستوورێكە لەژێر فشاری كودەتاچییەكانی 1980 نووسراوە، بۆیە لەوكاتەوە توركیا باجی ئەو دەستوورە دەدات، ئەوەی گرنگە، كورد لەتوركیا چۆن خۆی بۆ نووسینەوەی دەستوورێكی تازە ئامادەكردووە؟ ئایە كورد دەخرێتە پەڕاوێزەوە یان گرنگی پێدەدرێت.
لەدەستووری 1921ی توركیادا، زۆر بەڕوونی باس لەمافی كورد كراوە، ئەویش لەمادەی 11 تا 21، لەوێدا تەنانەت رێگە بەكورد دراوە، خۆیان خۆیان بەڕێوەببەن، بەڵام دوای ئەوەی ڕێككەوتنی لۆزان سەركەوتوو بوو، كورد بەسەر چوار وڵاتدا دابەشكرا، ئیدی دەستوور گۆڕانی بەسەرداهاتو كورد نەك ناوی نەهێنرا، بەڵكوو وەكوو توركێك مامەڵەی لەگەڵدا كراوە.
ئەگەرچی لەڕێككەوتنی لۆزانیشدا كراوتە مەرج كە دەبێت لەتوركیا كورد مافی پارێزراوبێتو دان بەزمانەكەیدا بنرێت، بەڵام بەهیچ شێوەیەك ڕێككەوتنەكە جێبەجێنەكراو تاوەكوو ئێستاش چەند مێژونووسێكی توركیا، دان بەوەدادەنێن كە لەلۆزاندا دان بەزمانی كوردیدا نراوەو توركیا ئەو مادەیەی پێشێلكردووە.
هاوپەیمانییەتەكەی رەجەب تەییب ئەردۆغان، لەناو پەرلەمانی توركیا زۆرینەیە، ئەو زۆرینەیەش بەدەنگی مەهەپەی هاوپەیمانییەتییو هەردوولاش كۆكن لەسەرئەوەی دەستووری توركیا بگۆردرێتو هەنگاوی گەورەی بۆ نراوە، تەنانەت ئەردۆغان وتی، "لەدەرگای هەموو پارتەكان دەدەین".
ئەوەی گرنگە ئەمجارەیان لەدەستووری توركیادا، كورد دان بەزمانو نەتەوەیدا بنرێت، بێگومان ئەمەش دەكەوێتەسەر دەم پارتی، كە ئاخۆ چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو دۆخە گرنگەدا دەكات.
ئاشكرایە دەم پارتی خاوەنی 62كورسی پەرلەمانە، قورسایی ئەو پارتە لە باكووری كوردستان و ئیستانبۆڵە، واتە 90%ی دەنگدەری ئەو پارتە كوردن، بۆیە لەكاتی نووسینەوەی دەستووردا رۆڵی دەم پارتی زۆر گرنگە، دەبێت بۆ بەرژەوەندی كورد سازش لە زۆر شت بكات.
كوردانى باكوورى كوردستان پێیانوایه، دەستووری توركیا، هەمیشە ماڵوێرانی بۆ كورد بەدوای خۆیدا هێناوە، نموونه دههێننهوهو دهڵێن:"نموونە زمانی كوردی دانی پێدا نەنراوە، كورد وەكوو نەتەوە ناوی نەهێنراوەو لەدەستووردا نووسراوە لەتوركیا یەك نەتەوە هەیە، ئەویش نەتەوەی توركە، لێرەوەیە كە كوشتنو كۆمەڵكووژی كورد بەردەوام لەتوركیادا بوونی هەبووە".
نووسەرانی توركیا، ئەوانەی بڕوایان بە مافی كورد هەیە، داننەنان بەمافی كورد لەدەستووری توركیادا، بەگەورەترین كێشە دەزاننو هەروەها بەگەورەترین بەربەستی دەزانن بۆ چارەسەرنەكردنی پرسی كورد.
كەواتە هەموو كوردێك لەباكووری كوردستان كۆكن لەسەرئەوەی، دەستووری توركیا بۆ توركەكانە، جا ئەگەر توركەكان بۆ خۆیان بەدەستوورێكی خراپی بزانن، ئەی دەبێت كورد چی ئازارو مەینەتییەكی بەدەست ئەو دەستوورەوە هەبێت.
یەكێك لەئامانجە سەرەكییەكانی گۆڕینی دەستوور بەلای ئەردۆغان، مانەوەیەتی لەپۆستی سەرۆكایەتیی بۆ دوو خولی تر، ئاشكرایە بەگوێرەی دەستووری توركیا، هەر كەسێك بۆی هەیە دووجار سەركۆماری توركیا بێت، ئەردۆغان لەسیستەمی سەرۆكایەتییدا دووەمجارە ببێتە سەركۆمار، بۆیە لەهەڵبژاردنی داهاتوو بۆی نییە خۆی كاندید بكاتەوە، ئەردۆغان دەیەوێت دەستوور لەبەرژەوەندیی مانەوەی خۆی بگۆڕێت.
بەڵام ئەمە بۆ كورد گرنگ نییە، مانەوەی ئەردۆغانو نەمانی ئەو گرنگ نییە، ئەوەی گرنگە كورد دەچێتە كوێی ئەو دەستوورە تازەیە؟ دەبێت دەم پارتی پاڵپشتی لەدەستووری تازە بكات، بەو مەرجەی مافی كوردی تێدا مسۆگەر بكرێت، نموونە خوێندن بەزمانی كوردیو هەروەها لەدەستووردا دان بەزمانی كوردی بنرێتو دانیش بەوە بنرێت كە لەتوركیادا دوو نەتەوە بوونی هەیە، ئەویش كوردو توركە.
چارەسەركردنی پرسی كورد، هەنگاو بەهەنگاوە، ئەگەر زمانو نەژادی كورد قبوڵنەكرێت لەدەستووری توركیادا، چارەسەركردنی پرسی كورد ئەستەم دەبێت، داننان بەزمانو نەژادی كورد لەتوركیا، هەنگاوێكی گرنگە كە دەرگا بۆ هەنگاوی گەورەتر دەكاتەوە.
چاودێران باس لهوهدهكهن، لە 2017 ئەردۆغان، ویستی سیستەمی سیاسی لەتوركیا بۆ سەرۆكایەتیی بگۆڕێت، یەكەم پارتیش كە ئومێدی پێی بوو هەدەپە بوو، بەوەی پشتگیریی دەكەن، ئەویش لەبەرامبەردا داواكاری هەدەپە جێبەجێدەكات، تەنانەت عەبدوڵڵا ئۆجەلانیش پێی باش بووە كورد پشتگیریی لەسیستەمی سەرۆكایەتیی بكات، بەڵام هەدەپە، زۆر بەتوندی دژی ئەردۆغان وەستایەوەو وتی ئێمە تاكڕەوی لەتوركیا قبوڵناكەین، ئەردۆغانیش ڕووی لەمەهەپە كرد، مەهەپەش بەدوای هەلێكدا دەگەڕا تا لەئەردۆغان نزیك ببێتەوە بۆ دژایەتیكردنی پرسی كورد، بۆیە بەهەموو هێزو توانایەوە پشتگیریی لەئەردۆغانو گۆڕینی سیستەم كرد.
ئەردۆغان، وەكوو تۆڵەیەك بۆ هەدەپە، فشارێكی سیاسی زۆر توندی خستەسەر هەدەپەو دەیان سەركردەو سەرۆك شارەوانیی ئەو پارتەی بەتۆمەتی ئەوەی سەر بەپەكەكەن خستە زیندانەوە، ئەنجام سیستەم گۆڕاو كوردیش هیچی دەستنەكەوت.
ئەردۆغان، زۆر پێویستی بەدەنگی دەم پارتییە لەناو پەرلەمانی توركیا، تا بتوانن بەبێ گەڕانەوە بۆ دەنگی میللەت، دەستووری توركیا بگۆڕن، ئەگەر ئەمجارەیان كورد زیرەكانە مامەڵە نەكاتو بچێتە باوەشی ئۆپۆزسیۆنی توركیا، باجەكەی زۆر قورس دەبێتو چارەسەركردنی پرسی كورد، تا ئەردۆغان لەسەر دەسەڵات بێت دەبێتە مێژوو.
دەنگۆ هەیە، ئاكەپەو مەهەپە، ڕێگە خۆش بكەن تا عەبدوڵڵا ئۆجەلان، یان سەڵاحەدین دەمیرتاش ئازادبكرێت، لەبەرامبەردا دەم پارتیش پشتگیرییان بكات لەدەستووری تازەدا، بەڵام شڕۆڤەكاران پێیانوایە، پرسی كورد ئازادكردنی ئۆجەلانو دەمیرتاش نییە، پرسی كورد زۆر لەوە گەورەترە، پەیوەستە بەمانەوەی نەتەوەی كوردو داننان بەزمانو نەتەوەو ستاتۆی كورد لەباكووری كوردستان.
#باکووری کوردستان