ده‌نگوباس:

هەر چوار لایه‌نى (بەرەی گەل، هەڵوێست، کۆمەڵ‌و یەکگرتوو) ئاشكرایانكرد، یاریی بەدەنگەکانیان کراوە، جه‌ختیشده‌كه‌نه‌وه‌، لەزۆربه‌ى ناوچەکان دەنگی کاندیدەکانیان دیارنەماوەو ته‌نانه‌ت کاندید هەبووە دەنگی بۆ دراوە، بەڵام دیار نەماوە، نازانن چی لێهاتووە، باس له‌وه‌شده‌كه‌ن، بەدوای بەڵگەدا دەگەڕێن‌و سەرەداویشیان دەستکەوتووە لەسەر ئەو کێشەیه‌ کە سیاسییە.

لاهور شێخ جه‌نگى 100 هه‌زار ده‌نگى هێناوه‌
زانیارییه‌كانى به‌ره‌ى گه‌ل ئاشكرایده‌كه‌ن، ئەو دەنگانەی بۆ بەرەی گەل هەژمارکراون، تەنها ڕێژەی 10٪ی دەنگە ڕاستەقینەکانین‌و خودى لاهور شێخ جەنگی سەرۆکی لیسته‌كه‌ لەسلێمانی، لەهەردوو دەنگدانی تایبەت‌و گشتیدا نزیکەی 100 هەزار دەنگی بەدەستهێناوە، بەڵام تەنها 10 هەزار دەنگی بۆ ئەژمارکراوەو ئەوانەی دیکەی بەمۆری سوور پووچەڵکراونەتەوە.

كاردانه‌وه‌كان ده‌ستیان پێكرد
دواى ئاشكرابوونى ئه‌و ده‌ره‌نجامه‌ ساختانه‌ى ئاشكراكران، كاردانه‌وه‌ى به‌دواداهات، هۆشیار عه‌بدوڵڵا چاودێرى سیاسیى‌و په‌رله‌مانتارى پێشووى كورد له‌به‌غدا ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌كات، دەرکەوت کە ساختەکارییەکە چۆن کراوەو له‌چه‌ند خاڵێكیشدا ڕوونیكردووه‌ته‌وه‌.

هۆشیار عه‌بدوڵڵا ده‌ڵێت، "نزیکەی 210  هەزار دەنگی پووچەڵ، نهێنی پشت ئەو ساختەکارییە رێکخراوەن کە ئەنجامدراوە، هه‌ڵبه‌ت ئاشکرایە لای هەمومان کە هیچ هەڵبژاردنێک نەبووە لەعێراق‌و هەرێم ڕێژەی دەنگی پووچەڵ وەک ئەمجارە بەرزبووبێت، دەبوو لەدەنگدانی تایبەتەوە هەست بەوە کرابا کە بەرزی ڕێژەی پووچەڵ نهێنییەکی لەپشتەوەیە!.

هۆشیار ئاشكرایكردووه‌، قسەى لەگەڵ چەند چاودێرو کەسێک کردووە کە لەسەر سندوقەکان بوون، ئه‌وان وتوویانه‌، زۆرینەی ئەو دەنگانەی کە جیهازەکە بەمۆرێکی سوور لەپشتی وەرەقەی دەنگدانەکە دەنگەکەی پووچەڵکردووه‌تەوە، هیی حزبەکانی دەسەڵات نین‌و هیی ئەوانیترن، سەیری وەرەقەی دەنگدانەکە دەکەیت، دەنگەکە بەدروستی دراوەو هیچ عەیبی نییە کەچی ئامێری سەرسندوقەکە دەنگەکەی پووچەڵکردووه‌تەوە.

باشترین ڕێگه‌چاره‌ چییه‌؟
وه‌كو هۆشیار عه‌بدوڵڵا پێشنیازى كردووه‌، باشترین ڕێگه‌ بۆ ڕێگرتن لەو ساختەکارییە ئه‌وه‌یه‌، مادام بژاردنەوەی دەستی بەیاسا ڕێگه‌پێدراوە بۆ دەنگە دروستەکان، دەبێ ژماردنەوەو جیاکردنەوەی دەنگی پووچەڵ‌و دەنگی دروستیش ڕێگه‌ پێدراوبێت، واتا وەرەقەی دەنگدانی هەموو دەنگە پووچەڵەکان چێک بکرێنەوه‌و ئەوەی دروست بوو بەچاو بڕیاری لێبدرێت.

ئه‌وه‌شى باسكردووه‌ كه‌ ڕەنگە یەکێک بپرسێ ئەگەر کۆمسیۆن خۆی بەشێک بێت لەو یارییە، قەڵەمیان لایەو وەرەقەی دەنگدانەکان دەشێوێنن‌و خۆیان پووچەڵیان دەکەن، ئەمە ڕاستە بەڵام دەستکاریکردنی زیاتر لە 200 هەزار دەنگ دیسان دەناسرێتەوەو ڕووندەبێتەوە کە جارێکی تر له‌دەرەوەی سندوق بەقەڵەم بۆ جاری دووەم پووچەڵکراونەتەوە، چونکە هیچ ڕەوا نییە هەموو پووچەڵەکان هیی دووجار قەڵەم لێدان بن!.

ڕێژه‌ى به‌شداریى چه‌ند بووه‌؟
باس له‌وه‌شده‌كات، "ئەوەشی کە پەیوەندیی زیادبوونی دەنگی بێ شوماری پارتی‌و یەکێتیی، بەتایبەتی پارتییەوە هەیە، ئەویش وەڵامەکەی لەبەرزکردنەوەی ڕێژەی بەشداریدایە، ڕێژەی بەشداریی هاووڵاتییان بەقەناعەتەوە لەهەر چوار بازنەکەی هەڵبژاردن لەسەدا پەنجا زیاتر نەبووە، ئەو لەسەدا بیستە، کە گەیەنرایە لەسەدا 70، بۆ زیادکردنی دەنگ بوو بۆ ئەوان‌و هیچی تر!".

له‌كۆتاییشدا جه‌ختیكردووه‌ته‌وه‌، من ئەم شەڕو داکۆکییە لەهیچ حزب‌و کاندیدێک ناکەم دژی حزبێکی تر، بەڵام داکۆکی لەبێبەریبوونی زۆرینەی کۆمەڵگه‌ی کوردی دەکەم لەم ئەنجامانە، بەجۆرێک هەرگیز پێموانییە ئەمە ڕای زۆرایەتی کۆمەڵگه‌ی ئێمە بێت کە پاش ئەو هەموو ماڵوێرانییە بەمجۆرە دەنگبداتەوە بەحزبەکانی دەسەڵات، ئەو حزبانەی زیاتر لەدوو ساڵە لەترسی دەنگی خەڵک ڕایاندەکرد لەهەڵبژاردن.

چى ڕوویدا له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا؟
له‌لایه‌كى دیكه‌شه‌وه‌ له‌ژێر ناونیشانى (چی ڕوویدا لەهەڵبژاردنەكاندا....؟؟) محەمەد ڕەئوف ڕۆژنامه‌نووس‌و چاودێرى سیاسیى ته‌ئكیدده‌كاته‌وه‌ له‌سه‌رئه‌وه‌ى، "بەڵێ هەڵبژاردن دیزاینكراوەو پێشتر لەپشتی پەردەوە ڕێككەوتن كراوە لەسەر بەشێكی كورسییەكان‌و دەنگەكان ئەمە یەكەمجارو دواجاریش نییەو نابێت".

به‌ر له‌هه‌ڵبژاردن چى به‌لایه‌نه‌كان وتراو وه‌ڵامیان چیى بوو؟
چه‌ند زانیارییه‌كى گرنگى ئاشكراكردووه‌و ده‌ڵێت"ئاغای (.....) پێش هەڵبژاردن لەگەڵ سەركردەی بەشی زۆری حزبەكان گفتوگۆی پشتی پەردەی كرد، لەسەر دابەشكردنی كورسیەكان، هەبوو بەو كورسیانەی بۆی دانرابوو ڕازینەبوو، هەبوو ڕازیبوو، هەیانبوو بەوەی خۆی ڕازیبوو، بەڵام ڕازینەبوو لایەنێكی تر ئەوەندەی پێبدرێت، زۆربەی سەركردەی حزبەكان ئەمە دەزانن، بەڵام نایانه‌وێت بیڵێن‌و دەیانەوێت كەسانی تر لەبریان قسە بكەن؟ (ئەو ڕێككەوتن‌و گفتوگۆی ژێر پەردەیە زیاتر لەپێنج حزبی گرتووەتەوە) بەدۆڕاوو براوەوە".

به‌ته‌نزه‌وه‌ نووسیویه‌تى:"قارداش درۆن دەنێرێتە ناو ماڵەكانەوە لەپێنجوێن‌و گەرمیان‌و شارباژێر، خۆش باوەڕییە پێمانوابێت بێخەم داده‌نیشێت‌و دەستی نابێت لەئەنجامی هەڵبژاردنەكانی هەرێمدا، زۆر بەڕوونی بەشی زۆری حزبەكان بەوردو درشتیانەوە دابەشبوون بەسەر توركیاو ئێران".

لەساڵی 2005 هەتا ئەمڕۆ (11) هەڵبژاردن كراوە، (10) هەڵبژاردنیان كۆمسیۆنی عێراق كردوویەتی (1) هەڵبژاردن كۆمسیۆنی هەرێم كردوویەتی، ئه‌و ڕۆژنامه‌نووسه‌ به‌بیرى هێناوه‌ته‌وه‌، خێر بوو دەتانوت هەڵبژاردن كێشەی نابێت‌و تەزویر ناكرێت لەبەرئەوەی بەغدا دەیكات، خۆ هەڵبژاردنی 2014و ئەلبیسەكەی سلێمانی‌و 2018ی فلاشەكە كۆمسیۆنی عێراق بوو ئەوەتان لەبەرچاو نەبوو؟.

"ده‌نگ به‌مه‌حمود دراو بۆ ئه‌حمه‌د ئه‌ژماركرا"
جه‌ختیشده‌كاته‌وه‌، واتای چی لەناو ئەو هەموو ململانێ‌و قۆڵبادان‌و ئەو هەموو دەستی وڵاتان‌و تەنانەت لایەنە عێراقییەكانیش، ئامێرێكی دەنگدانی ئاسایی نەتوانرێت دەستكاریی بكرێت‌و بەرمەجەبكرێت‌و ئەنجام بگۆڕێت، بەدوو خەبیری ئایتی پاكسانی دەتوانرێت هەموو ئامێرەكە بەرمەجە بكرێت (100 كەس دەنگبدات بەمەحمود 10ی دەدات بەمەحمودو 90ی دەدات بەئەحمەد)، تەنها لەم هەڵبژاردنەدا (209) هەزار دەنگی پوچەڵ هەبووە، ئەو ژمارەیە ئاسایی نییەو بەشی (10) كورسیە (ئەگەر بەهای كورسیەك بە 20هەزار دەنگیش ئەژمار بكرێت).
 
له‌به‌شێكى دیكه‌ى زانیارییه‌كانیدا، محه‌مه‌د ڕه‌ئوف ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌كات، میكانیزمی گۆڕینی ئەنجام‌و دەنگ‌و تەزویرو بەرمەجەكردنی ئەو ئامێرانەی دەنگی پێدراوە، زۆر ئاسانەو هیچ قورسیەكی تێدانییەو دوو خەبیری پاكستانی‌و (5) هەزار دۆلارو تەواو، یان دوو خەبیری ئایتی لەكوردستانیش دەكرێت، ئامێرەكە ڕیدەرو ڕایتەرە، نوسین‌و خوێندنەوەی پێدەكرێت واتا دەتوانێت مۆر بدات لەفۆڕمەكە بەلیزەرو بیشی سڕێتەوە، بزانێ ڕاستە یان پوچە، (پرسیاركردن لەدوو شارەزای ئایتی پێت دەڵێت بەرمەجەكردنی ئەو ئامێرانە چەند ئاسانە).

چۆن ڕاستییه‌كان ئاشكراده‌كرێن؟
محه‌مه‌د ڕه‌ئوف له‌گه‌ڵ ئه‌و بۆچوونه‌ى هۆشیار عه‌بدوڵڵا هاوڕایه‌ كه‌ تەنها بەیەك شێوە دەدۆزرێتەوە ئەگەر ئەو فۆڕمانەی پوچەڵن سەیر بكرێت، مۆرەكە لەیەك شوێن درابوو ئەوا ئامێرەكە بەلیزەرو بەیەكجۆر سكانەكە لێیداوە، ئەگەریش مۆرەكان جیاوازبوون، هەریەكەی لەشوێنێكی جیاواز درابوو ئەوە دەنگدر لێیداوە.

باسى له‌وه‌شكردووه‌، ئامێرەكە توانای سڕبنەوەی مۆرە دەستییەكەی هەیەو توانای لێدانی مۆرێكی لێزەری هەیە، بۆ نمونە ئەگەر 100 فۆڕم هاتە ناو سندوقەكە دەتوانرێت بەرمەجە بكرێت بەشێوەیەك 1، 2، 3.... بنێرە بۆ لیستی ژمارە ئەوەندە كە خۆی دەیەوێت، بۆیە دوای بەرمەجەكردن ئامێرەكە خۆی هەموو پرۆسەكە دەكات، هەرچەندە گوماندەكرێت ئەو ئامێری دەنگدانە تایبەت بەهەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كرابێت.

سیستمه‌كه‌ له‌دوو به‌شى سه‌ره‌كى پێكدێت
چاودێران كۆكن له‌سه‌رئه‌وه‌ى، ئەم سیستمەی ئێستای دەنگدانی ئەلیکترۆنی لەعێراق‌و هەرێمی کوردستان لەبنکەکانی دەنگداندا لەدوو بەشی سەرەکیی پێکدێت، ئامێرێک بۆ خوێندنەوەی پەنجەمۆرو ناسینەوەی کەسی دەنگدەر، لەگەڵ ئامێرێک بۆ ژماردنی دەنگەکان‌و ئەو پارچە کاغەزەی دەخرێتە ناو سندوقەکە، پەیوەستیش دەکرێن بەهێڵی ئینتەرنێتەوەو سێرڤەری تایبەتی خۆیان هەیە، چونکە مەرکەزییەت بۆ بەغدایەو داتاکان لەڕێگەی جیهازێکەوە بۆ ئەوان دەگەڕێندرێتەوە.

جه‌ختیشده‌كه‌نه‌وه‌ له‌سه‌رئه‌وه‌ى، لەئەرزی واقیعدا ئەم دوو ئامێرە شوێنی یو ئێس بییان هەیە، واتە پۆرتی تایبەتیان هەیە بۆ ئەوەی کۆنێکت بکات لەگەڵ ئامێرێکی دیکە، واتە ئەو پەیوەندییە قبوڵدەکەن کە لەڕێگەی کێبڵ یان فلاش میمۆرییەوە بۆیان بکرێت، بۆیە ئێستا لەوە تێدەگەین، دەکرێت فلاش میمۆرییەک هەمووشتێک بگۆڕێت‌و دەنگەکان‌و ڕێژەی بەشدارییکردن‌و داروبەردی هەڵبژاردن یاریی پێوەبکرێت.

پێش هه‌ڵبژاردن ڕۆژنامه‌نووسان زانیارییان به‌سه‌ركرده‌كان گه‌یاندبوو
محه‌مه‌د ڕه‌ئوف گفتوگۆیه‌كى ئه‌وان وه‌ك ڕۆژنامه‌نووسان له‌گه‌ڵ چه‌ندین لایه‌ن ئاشكراده‌كات‌و ڕایده‌گه‌یه‌نێت، "بەچەندین لایەنمان وت هەڵبژاردن ڕێككەوتنەو بەشێكی تەزویرو گۆڕینی ئەنجام یەكلایی دەكاتەوە، هەموویان دەیان وت خراپە، نابێت باسبكرێت دەتانەوێت خەڵك ساردبكەنەوە، دەیانوت بەهیچ شێوەیەك مەجالی ئەنجامگۆڕین نییە، ئێستا وای لێهاتووە ئەو لایەنەی دەنگ‌و كورسی باش بێت قسە ناكات، ئەو لایەنەی دەنگ‌و كورسی خراپ بوو قسە دەكات، بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەوەی ئەمە مەسەلەیەكی چارەنووسسازە دەنگ‌و كورسیت هەبێت یان نا، دەبێت قسە بكەیت‌و بەڵگە بخەیتەڕوو، چونكە سبەینێ سەرەی تۆش دێت، یاخود بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو خەڵكی نائومێد دەبێت".

ساخته‌كاریى ئه‌مجاره‌ى هه‌ڵبژاردن به‌راورد ده‌كرێت به‌ساخته‌كارییه‌كه‌ى ساڵى 1992ى دهۆك
بەدران ئەحمەد حەبیب له‌كتێبی هەڵبژاردن لەكوردستان ئه‌وه‌ى به‌بیرهێناوه‌ته‌وه‌، كه‌ له‌ساڵی 1992 لەقوتابخانەی (پێشكەفتن) لەبنكەی (17)ی دهۆك (7994) ئەژمار كرابوو، دواتر دەركەوت لەو بنكەیە تەنها (1994) دەنگ بووە، واتا (6000) دەنگ زیاتر ئەژماركراوە، هه‌روه‌ها ساڵی 2014ش لەئەلبیسەكەی سلێمانی گۆڕان (17) كورسی هێنابوو، یەكێتیی (6) كورسی ئەنجومەنی پارێزگا، ئێرانییەكان (5) كورسیانە لەگۆڕان كردەوەو دایان به‌یەكێتیی‌و بە(11) بە (12)، ئه‌وكات (نەوشیروان مستەفا وتی، ئێرانییەكان خۆیان دواتر وایان پێوتین كە 5 كورسی گۆڕانیانداوە بەیەكێتی).

ساڵى 2018ش لەسلێمانی بەفلاشێك (6) كاندیدی یەكێتیی سەركەوت، یەكێك لەكاندیدەكان هەڵمەتی هەڵبژاردنی نەكرد، هەرلەسەرەتاوە چوبووە ماڵەوە وتبووی خۆ من دەرناچم بۆیە با كەس هەر نەزانێ كاندیدم دواتر سەركەوت، چونكە ناوی لەفلاشەكەدابوو، كۆمسیۆنی عێراق ئەو هەڵبژاردنەی كرد.