ده‌نگوباس:
بڕیاروایه لەڕۆژی 31ی ئابی 2024 گەورەترین ئاهەنگ‌و جەژنەواڵی نەتەوەیی لەشاری کۆڵن لەئەڵمانیا بەڕێوەبچێت، لەدرووشمەکانی جەژنەواڵی نەتەوەییدا هاتووە، "ئێمە دژی دابەشکاریکی دیکەی نەتەوەی کوردین، لەک، زازا، ئێزدی‌و هەموومان کوردین، وەرن با پێکەوە یەکێتی کوردان پیشان بدەین".
جەژنەواڵەکە لەلایەن ئەنجومەنی هەمانگی ڕێکخراوەکانەوە ڕێکخراوەو لەڕاگەیەندراوێکدا بەخستنەڕووی وردەکاری هەوڵی دابەشکاری نەتەوەی کورد لەچەند لایەکەوە هاتووە، ئێمە وەک ئەنجومەنی هەماهەنگی، پڕۆژەی لەناوبردن، دابەشکردن و هەڵوەشاندنەوەی نەتەوەی کورد شەرمەزارو رسوادەکەین.
هەروەها دەڵێن، داوا لەهەموو کوردستانییە دڵسۆزەکان‌و کادیرانی نەتەوەیی دەکەین کە هەڵوێست‌و ئیرادەی نەتەوەیی‌و کوردستانی خۆیان نیشانبدەن، هەروەها بۆ پووچەڵکردنەوەی ئەم پڕۆژەیەو بۆ ناڕەزایی دەربڕین لەم پلانە، بانگەواز بۆ هەمووان دەکەین، بەئاڵای ڕەنگین‌و جلی کوردییەوە، لەڕۆژی 31ی مانگی ئابدا، لەگۆڕەپانی بەردەم کاتدراڵی دۆم لەشاری کۆڵن لەئەڵمانیا ئامادەبن.
لەڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەکراوە، ماوەیەک لەمەوبەر هەندێک کەس لەژێر ناوی ئێزدایەتی، بەمەبەستی ناساندنی ئێزدایی وەک نەتەوەیەکی سەربەخۆ، پڕۆژەیەکیان پێشکەش بەپەرلەمانی عێراق کرد، ئەم پلانە درێژکراوەی پلانی چەند ساڵ لەمەوبەرە کە هەوڵی جیاکردنەوەی ئەزدایەتی لەڕۆح‌و جەستەی کوردستان دەدات.
ئەم پلانە لەلایەن دەزگای هەواڵگری ئەم وڵاتانەوە بەڕێوەدەبرێت؛
یەکەم:
1. هەواڵگری ئەرمەن ساڵانێکە هەوڵی تۆمارکردنی کوردانی موسڵمان وەک کورد و کوردانی ئێزدی بە نەتەوەی ئێزدی دەدات.
لە ڕاستیدا کورد بە دوو قۆناغ لە قەفقاز دەربەدەرکراون:
یەک: لە بیستەکانی سەدەی ڕابردوودا نیوەی ئەرمەنستان کورد بوون. بە پرۆژەی ستالین- ئەتاتورک، زۆربەی دانیشتوانی کورد لە ئەرمینیا و نەخچەڤان و ئازەربایجانەوە دوورخرانەوە بۆ ئاسیای ناوەڕاست و ڕوسیا. بەم شێوەیە ئەتنۆگرافیای قەقفاسیا گۆڕا و کورد لێی کەم بووەوە.
دوو: لەساڵانی نەوەدەکاندا، لەکاتی جەنگی ئەرمینیاو ئازەربایجان، هەواڵگری ئەرمەنستان هەوڵیدا زۆربەی کوردە موسڵمانەکان لەو وڵاتە دەربکەن و کوردانی ئێزدایی وەک قەومی ئێزدایی تۆماربکەن. هەزاران کوردی موسڵمان لەو وڵاتە هەڵهاتن و چوونە ئازەربایجان، ڕووسیاو ئەوروپا.
دووەم:
لە ساڵانی ڕابردوودا ڕژێمی عێراق بە پاڵپشتیی ڕژێمی ئێران هەوڵی دوورخستنەوەی ئێزدایی لە ناسنامەی کوردایەتی دەدات.
هەندێک لایەنی کوردیش لەو پلانەدا بەشدار بوون.
رژێمی عێراق بەناوی ناسنامەی شیعەگەریەوە کار لەسەر کوردی شیعە، شەبەک و کاکەییش دەکات.
ناونانی نەتەوە و نەتەوەکان چ پەیوەندییەکی بە پەرلەمان و حکومەتەوە هەیە؟
بێگومان دەوڵەتان بە پلانی قەومکوژی و جینۆسایدی سپی دەیانەوێت میللەتەکەمان لە شوناس و کولتووری نەتەوەیی خۆی بێبەش بکەن.
چەند ساڵێک لەمەوبەر دیوانی سەرکۆماری تورکیا لە بەڵگەنامە فەرمییەکانیدا زازای جیاواز لە کوردی نووسیبوو.
ئەم پڕۆژەیە لەلایەن وەزارەتی پەروەردەی تورکیاوە بە فەرمی ناسێندرا و ناوی کوردی و زازاکی وەک دوو نەتەوەی جیاواز لە کتێبی خوێندنی کوردیدا تۆمارکرا.
چەند ساڵێک لەمەوبەریش پەرلەمانی ئێران بڕیاریدا کە لەک نەتەوەیەکی جیایە. ئەمە لەکاتێکدا ڕوویدا کە لەک هۆزێکی گەورەی کوردە کە لە ڕۆژهەڵات، باشوور و باکووری کوردستان دەژین و خۆیان بە کورد دەزانن.
لە لایەکی ترەوە ئەم یارییە لەسەر عەلەوییەکانیش پیادەکراوە. بەشێکی زۆری عەلەوییەکان چیتر لەگەڵ کورد نین و لەگەڵ تورکی عەلەوی هەست بە ئاسوودەیی دەکەن.
جگە لەوەش ئەم گەمەیە لەسەر گۆران-هەورامی، شەبەک، کاکەیی و یارسانیش ئەنجام دەدرێت.
سەدەیەک لەمەوبەر لوڕ، بەختیاری، کوهگیلۆ، دەشتستانی، لارستانی، کومزاری و بەندەری خۆیان بە کورد دەزانی. ئەمڕۆ هەندێکیان خۆیان وەک فارس دەبینن و هەندێکی تریش خۆیان وەک گرووپێکی بچووکی نەتەوەیی واتە میکرۆئەتنۆس پێناسە دەکەن.
جگە لەوەش دوو سەد ساڵ لەمەوبەر نیوەی قەفقاز کورد بوون. ئەمڕۆ کەمتر لە 3%ی کورد ماون و زیاتر لە ملیۆنێک کورد لە ئازەربایجان تواونەتەوە.
جگە لەوەش سەدەیەک لەمەوبەر پارێزگاکانی وەک ئەردەخان، ئەرزەروم، ئەرزنگان، سێواس، مەلەتی، ئەنتاب، خاتای و مەرعەش زۆربەیان کورد بوون. ئەمڕۆ لە هەندێک شوێن کورد بە هیچ شێوەیەک بوونی نییە و لە هەندێک شوێنیش وەک کەمینەیەک دەمێنێتەوە.
هەروەها عەفرین پێش دە ساڵ 95٪ دانیشتوانی کورد بوون. ئەمڕۆ تەنها 25٪ کوردی تێدا ماوە و جەرابلۆس - باب - عەزاز و گرێ سپی هەتاوەکوو سەرێکانی تاقە کوردێکیشی تێدا نەماوە.
#باشووری کوردستان